Tütün işçileri yoksul ama tütün işçileri namuslu ve yiğit

1-foto-bursa.webp

İpek işçisi kadınların çalışma ye yaşam koşullarını şöyle anlatır Refik Halit Karay “Sus Payı” öyküsünde: “Bir gün kırmızı kurdelesinin süslediği ipek saçlar altında sevine sevine, neşeli, kuvvetli gelen yeniler, bir iki yıl sonra güçsüz ayaklarını, nalçalı kunduralarını taş kaldırımlar üstünde zorla sürükleyerek kulübelerine çekilirlerdi.”

Bursa erken sanayileşen kentlerden biriydi. Hatta 1910’larda ipek üretiminin merkezi olmuştu. Lüksün, ihtişam ve şatafatın merkezi Osmanlı sarayına, haremine, Avrupa sosyetesine en değerli ipeklerden kumaşlar gidiyordu Bursa’dan. Bu kumaşları Türk, Ermeni ve Rum işçi kızlar dokurdu. Zenginlere ipek, kendilerine ölüm dokuyan kızlar…

Elbette işçi kadınlar bu zulme sessiz kalmadılar. İpek fabrikalarında çalışan binlerce kadın 1908 grevlerinden de etkilenerek çalışma koşullarını düzeltmek ve ücretlerini arttırmak için mücadeleye atıldılar. Önce Bilecik ve Adapazarı’ndaki 1000 ipek işçisi greve çıktı. Direniş rüzgârı kısa sürede Bursa’yı da etkisine aldı. 1910 yılının Ağustos ayında Bursa’da Ermeni, Rum, Türk 3 bin ipek işçisi kadın omuz omuza vermiş, greve çıkmıştı.

Osmanlı döneminde Haliç’in kıyısında kurulmuş Cibali tütün fabrikası. Cibali’nin tütünü de meşhurdur kadın işçileri de. Paydos saatlerinde kadın-erkek işçiler dağılırlar evlerine. Ellerinde bin bir zorlukla kazanılmış ekmekle. Türkiye’nin en eski fabrikalarından olan Cibali Tütün fabrikasında çalışan kadın işçiler de neredeyse on yıllar boyunca böyle döndüler evlerine. Ekmekleri, umutları ve kahraman elleriyle ilham verdiler şairlere…

Bir de Bora Ayanoğlu’nun Cibali tütün işçilerinden etkilenerek yazdığı tütün işçisi bir genç kızın hayallerini anlatan “Fabrika Kızı” şarkısını dinleyelim Alpay’ın sesinden. “Bütün insanlar gibi” hayal kuranlardan olmayıp bütün insanlık için hayaller kuralım hep beraber. Tıpkı Cibali tütün fabrikasını hayat ve örgütlenme okulu olarak gören, oraya “Cibali İşçi Üniversitesi” diyen örgütlü ve mücadeleci işçiler gibi…

Tütün isçileri yoksul,
Tütün işçileri yorgun,
Ama yiğit
Pırıl pırıl namuslu.
Namı gitmiş deryaların ardına…

O tütün işçilerinden biri de Zehra Kosova’ydı. 1924’te Yunanistan ve Türkiye arasında mübadele anlaşması olduğunda deryaların dalgaları içinde Türkiye’ye gelen göçmenlerden biriydi. Türkiye’ye geldiğinde henüz çocuktu. Tokat’ta başlayan tütün işçiliği, Samsun’da ve daha sonra İstanbul’da devam etti. Zehra Kosova şöyle anlatıyor çileli yaşamını: “Sabahın sekizinden akşamın beşine kadar iş arıyordum. Sabah yediğim bir dilim ekmekle eve aç karna geri dönerdim. Bir hafta değil, bir ay değil, kaç ay böyle giderdi.”

Yaşadığımız, gördüğümüz, hissettiğimiz böylesi çelişkilere, sorulara cevaplar ararız. Ancak kimseler bizlere gerçekleri anlatmaz. Ta ki sendikada, mahallede ya da işyerinde bilinçli, örgütlü bir işçiyle karşılaşıncaya kadar. O işçiler dürüstçe, içtenlikle hakikatleri anlatır dururlar. Kendini ve yaşadığın toplumu değiştirmek için bilinçlenmek, örgütlenmek ve mücadele etmek gerektiğinden bahsederler. Zehra Kosova da sorularına cevap aradı ve o dürüst, örgütlü işçilerle karşılaştı. Zehra Kosova mücadeleyle bütünleşen hayatını “Ben İşçiyim” adlı kitabında ve belgeselde anlattı. Kulak verelim: